Wednesday 8 June 2011

Adjectives

Adjetivos nominales                                                  -68-
                                                (Singular masculino)

            Son los adjetivos que se forman de sustantivos abstractos. Ejemplos:

gimúgati:                                             egoísta
halíluati:                                              goloso, voraz, glotón
hanúfudeti:                                          miedoso, cobarde
haránati:                                              tramposo, estafador
ubébeti:                                               efusivo, extrovertido
sumáditi:                                             hábil, astuto, audaz
súsuti:                                                  travieso, áspero
heméniti:                                             voluntarioso, dispuesto
fásiti:                                                   cruel, perverso, fascista
masúseiti:                                            insolente, malgeniado
iñáwanguti:                                         haragán, negligente, holgazán
sumugulinauti:                         envidioso, aparenta ser lo que no es
sününüti:                                             medroso, introvertido
düwürügüti:                                        arrogante, soberbio, altanero
irúfunguti:                                           bello, hermoso, elegante
eméiditi:                                              celoso
gadünamati:                                        aceptable, simétrico
hanúfuneti:                                          temible, violento, espantoso
semêti:                                                 sabroso, delicioso
richáguati:                                           honorable, honesto
deréneti:                                              esquivo, evasivo, arisco
benéfati:                                              laborioso, diligente
fûndeti:                                               pendenciero, reñidor
sâsiti:                                                   necio, imprudente
danímati:                                             anormal, deforme
habúriti:                                               penoso, timido
suámainwati:                                       admirado, apreciado, venerado
irúfunti:                                               servicial, caritativo, amable                             -69-
hilúmati:                                              frondoso
iyédemeti:                                           piadoso, compasivo, misericordioso
mígirahaditi:                                        huraño
digáreti:                                               ofensivo, difamante, pernicioso
denchâti:                                             peligroso, dañino, riesgoso
mateinmurunti:                                    controversial, ingobernable, anárquico

                       
                                               

Adjetivos verbales
                                                            (singular masculino)

            Son los adjetivos que provienen de los verbos conjugados en 3a. persona en singular, ejemplos:

araidati:                                               regalón, bondadoso
idúgahati:                                            proveedor, suministrador
gagâmbaditi:                                       obediente
agúmairuti:                                          publicado, anunciado, difundido,
                                                            divulgado
acheiniruti:                                          adepto, encausado, afiliado
aríhadihati:                                          mendigo, pordiosero
meseriwinti:                                         inservible
adúndehati:                                         guia, conductor, chane
eténiruti:                                              celador, guardian, vigilante, que atiende
chülüdügüti:                                        turista, forastero, viajero
galugurahaditi:                                    contagioso, buen vendedor
ariñahati:                                             informante, reportero
fiñuwali:                                              maldito, sentenciado
aguseragüdüti:                                     juez, penalista
mauwediti:                                          inmortal
ásahati:                                                peluquero,barbero
agumesehauti:                                     principiante, novicio                                        -70-
réntanu:                                               bullscioso, escandoloso
gahabuchaditi:                                     afervescente
chagárati:                                             sin ritmo, sin cadencia
irírati:                                                   desnivelado


                                                Adjetivos adverbiales

láuguati:                                              insuficiente
úaraguati:                                            parejo, uniforme
késiti:                                                   escaso, limitado
badibaditi:                                           pegajoso
chafiti:                                                 brumoso, mucho oleaje
burúwati:                                             gris, nublado
sónuti:                                                 saludable
mañawanti:                                          bueno, aceptable
lámuñe:                                                raro, absurdo
kimikiliti:                                             reticente, intransigente, inconforme
buinti:                                                  lleno
híhigua:                                               repleto
hérenguti:                                            dificil
süti:                                                     caliente
nadánaiti:                                            sin oleaje
dideiti:                                                 fornido
mérenguti:                                           fácil
haraugati:                                            caluroso
básuati:                                                salado
gilágilati:                                             destemplado
sügüriti:                                               menudencia


                                            Uso de los pronombres pronombres                -71-
                                                      Pronombres posesivos

            Son  pronombres posesivos las palabras que expresan posesión o pertenencia.

¿Ka ani?                                  ¿De quienes?

           
            Nani:                           Mio (s), mía (s).
            Bani:                           Tuyo (s), tuya (s).
            Lani:                           Suyo (de él).
            Tani:                           Suya (de ella).
            Wani:                          Nuestro, nuestra.
            Hani:                           Vuestro, (de ustedes).
            Hani:                           Suyos, suyas, (de ellos).

Aplicación

Mama nani galásun to:                                   Este pantalón no es mio.
Le bani aníhain luma Nawali:             Lo tuyo está con (lo tiene) Nawali.
Lani garüdia tuguya:                                      Ese libro es suyo (de él).
Tani sun to yâbaun:                                        Todo lo que hay aqui es de ella.
Wani sun le yâbai:                                          Todo lo que hay aqui es nuestro.
¿Hani san abürügülei buri to?                         ¿ Son de ustedes estos lápices?
úatu gamáse hani garínagu ya:                       Aqui no hay almacenes de garífunas.

                                    Pronombres demostrativos                                       -72-
                       

            Son pronombres demostrativos aquellas palabras que sustituyen al sustantivo:

anihán (1)                   éste es, ésto es , aquí está
anuhán (2)                  ésta es, aqui está
añahan:                      éstos son, éstas son, aquí están



Aplicación

anihán numáda:                                  éste es mi amigo
anihán lumáda baba:                          éste es el amigo de mi padre
anihán le hínsiñebai nun:                    ésto es lo que me gusta

anuhán numáda:                                ésta es mi amiga
anuhán ladari Nusi:                            ésta es la novia de Nusi
anuhán lúguchuru Kasi:                     ésta es la madre de Kasi
anuhán nigarüdian:                            éste es mi libro

añahán nagübürigu:                           aqui están mis padres, éstos son mis padres
añahán nidúheñu:                              aqui están mis parientes

No comments:

Post a Comment